در ظاهر بنظر می رسد ترکیه ” اردوغان ” و ج.ا. در سالهای اخیر در موارد ی از مواضع منطقه ای دارای اشتراک نظر هستند ، در مقاله ای تحت عنوان چرا باید وحدت سه کشورایران ترکیه و روسیه1 را جدی گرفت به این موضوع پرداخته بودیم ، آن پیش بینی درست بود ، وحدت نظرها میان ج.ا. و ترکیه خود منشاء بعضی اشتراکات در مورد مسائل منطقه ای مانند جنگ داخلی سوریه بعد از اختلافات جدی در این باره ، اشتراک در جانبداری از مواضع روسیه برای خاورمیانه و مخالفت با سیاستهای اسراییل در برخورد با فلسطینی ها و تناقض باسیاستهای منطقه ای آمریکا شد اما اکنون می توان احتمال داد که عمر آن اتحاد عمل و نظر در چند سال اینده به دشمنی بگراید! مهمترین زمینه اشتراکات نظری میان ج.ا. و ” ترکیه اردوغان ” که خود همین اشتراک نطر می تواند به اختلاف جدی بگراید “اسلام سیاسی ” است که هر دو نظام سیاسی هر چند به اشکال مختلف و گاها از مواضع کاملا متفاوت به نوعی دخالت اسلام در قانونگذاری و اجرای شریعت به جای قوانین مدنی و مدرن معتقد هستند . ” اما نباید از نظر دور داشت که اردوغان ” به ” مانند ” اخوان ” به شکلی از اسلام سیاسی بدون روحانیت دفاع می کند . اتفاقا زمینه های بروز اختلاف و تفرق میان این دوهمسایه که دو کشور تاثیر گذار بر اوضاع سیاسی – اجتماعی منطقه هستند همین دو نگرش متفاوت نسبت به اسلام سیاسی است که موضوع بررسی این مقاله خواهد بود و می توان زمانی را متصور شد که این اختلافات سیاسی خود را در تقابل اسلام سنی و شیعه اما در اشکال و فضای متفاوت نسیت به اختلاف امروز میان ج.ا. و عربستان سعودی بروز دهد .
زمینه های اختلاف و تقابل از کجا پیدا خواهند شد ؟
اولین نشانه های یک بیماری خطرناک حتی گاها با بروز یک علامت بسیار هم کم اهمیت در عدم سلامت فرد بروز کند ، طبیبی حاذق لازم است که بتواند با مشاهده سرفه ای مشکوک به احتمال وجود جزیره های تیره خون مردگی و از آنجا به پیوندی سرطانی در ریه بیمار پی ببرد و آنقدر آزمایش کند و بکاود تا قادر به پیش بینی وضعیت آینده فرد مورد آزمایش خود باشد ، شما مخاطب باهوش حتما در جریان ” کشته شدن جمال قاشقچی ” در “کنسولگری عربستان” در “آنکارا “متوجه شدید که هر چقدر که ” ترکیه” در مورد این موضوع مانور داد و موضوع را در سطوح بین المللی مطرح کرد و در این موضوع موفق هم شد ، ” خامنه ای ” در این مورد هیچ موضعی نگرفت و با یک بیانیه دیپلماتیک موضوع را خاتمه دادند.
جمهوری اسلامی همین برخورد شدید با عربستان را با موضوع اعدام ” شیخ نمر2 ” روحانی شیعه در سال 1394/2014 کرد ، همانطور که در اعتراض ج.ا. به اعدام شیخ نمر علت جنجال ” خامنه ای ” بر سر آن موضوع دفاع ار حقوق بشر نبود ؛ دفاع ترکیه از ” خون خاشقچی ” نیز موضعی صرفا حقوق بشری نیست ، ج.ا در سیمای شیخ نمر رهبری سیاسی و شیعه متحد خود را می دید و به همین خاطر برای از دست رفتنش بر علیه ” سعودی ” ها حرکت پردامنه ای مانند اشغال کنسولگری را بوجود آورد ، ” اردوغان ” نیز در سیمای ” خاشقچی ” رهبری سیاسی متمایل به ” اخوان المسلمین ” را می دید و با از دست دادنش امکانات زیادی رابرای تاثیر گذاری بر صحنه آینده سیاسی عربستان سعودی را ازدست داد . و بنظر می رسد از این علامت کوچک در موضع گیری بر سر ” قتل خاشقچی ” می توان پی به ریشه های اختلافی جدی که در صورت مساعد بودن شرایط می تواند به درگیری بزرگی شود ، پی برد .
دفاع از حقوق ” جمال قاشقچی ” برای ” اردوغان ” بیش از آنکه موضوعی “حقوق بشری” باشد ، به مسئله ای هویتی و ایدئولوژیک تبدیل شد اما کدام هویت و کدام ایدئولوژی ؟ با نگاهی به تیترهای خبری یکی از رسانه های پر قدرت دولتی ترکیه یعنی تی . آر . تی ، می توان به اینکه نظام سیاسی ترکیه دل در گرو کدام ایدئولوژی دارد پی برد و تنها بعد از آن می توان فهمید که چرا ” جمال قاشقچی ” می توانست یکی از قهرمانان ایدئولوژیک رهبران ترکیه باشد .
- در یکی از ویدیوی های تهیه شده در رسانه دولتی ترکیه در پاسخ به آیا ” اخوان المسلمین “3 یک گروه تروریستی است ،چنین پاسخ داده می شود که این گروه برای مبارزه با پان عربیسم و با هدف نشاندن ” پان اسلامیسم ” بجای ملی گرایی افراطی و حکومت رانی با نگرش به اسلام بعنوان مبداء و مرکز شیوه حکمرانی مبارزه می کند واتفاقا نکته مهم همین جاست ، برای ترکیه این موضوع مهم است که در دنیای عرب “پان اسلامیسم” که دقیقا ” اسلام سنی ” هم در مرکز آنست ، بجای ” پان عربیسم ” بنشیند و در این صورت ” ترکیه ” نیر می تواند بعنوان یکی از کشورهای پر قدرت چنین ” اتحادی نقش مهمی بازی کند . ترکیه بطور طبیعی در پان عربیسم ، منافعی ندارد و از تاثیر گذاری بر کشورهای عربی بر کنار می ماند اما ترکیه در تقویت پان اسلامیسم خود رانیرویی پر قدرت می بیند .
- در ویدیوی دیگری ” اخوان المسلمین ” بعنوان قهرمان مبارزات ضد استعماری در الجزایر معرفی می شود ، از ” حماس ” بعنوان گروه اخوان المسلمین ، پیروز مبارزات ضد اسراییلی نام برده می شود و مبارزات موسوم به بهار عربی بعنوان مبارزات آزادی بخش که منجر به قدرت گیری ” اخوان المسلمین ” شده و با کوششهای ” عربستان سعودی ” و ” امارات ” و هزینه 30 میلیارد دلاری به سرنگونی ” محمد مرسی ” امنجر می شود ، در بسیاری از ادبیات ژورنالیسم سیاسی رسانه های دولتی ترکیه ، از عربستان و امارات بعنوان ” ضد انقلاب ” نام برده می شود و قطر بعنوان متحد ” اخوان ” معرفی می شود که البته این حقیقت است .، در ویدیوی دیگری حاکمان مصر، لیبی و سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس بعنوان “ضد انقلاب”4 منطقه معرفی شده و از حماس و حامی ثروتمند آن ” قطر ” بعنوان مظهر مبارزات انقلابی نام برده می شود . با توجه به چنین واقعیاتی و اینکه طرفداری ” قاشقچی” از نظرات ” اخوان المسلمین ” بر کسی پوشیده نیست اکنون می توان به علت افشاگری های ” اردوغان ” در مورد قتل ” قاشقچی ” پی برد . ” اردوغان ” در فعالیتهای سیاسی ” قاشقچی” پیشبرد اهداف ” اخوان ” را می دید و” اخوان ” با کشته شدن وی نیرویی تاثیر گذار در آمریکا و جهان را ازدست داد ، از یاد نبریم که وزیر امور خارجه پیشین ” آمریکا ، ” رکس تیلرسون ” در مورد رانده شدن کامل ” اخوان ” از قدرت در کشورهای عربی هشدار داده بود و این بدان معنی است که بعضی دولتمردان آمریکا به ” اخوان المسلمین ” بعنوان آلترناتیو دولتهای موجود در کشورهای عربی و گزینه ای در جهت اصلاح امور در کشور های عربی نگاه می کنند . ” بریتانیا ” و ” اروپا ” امید دارند که نا آرامی های منجر به ” بهار عربی ” را که اکنون به مانند آتش زیر خاکستر است و ممکنست هر لحظه بازهم شعله بر کشد ، به شکل انتقال قدرت به مسلمانان سکولار وبه مانند آنچه که در ” ترکیه ” صورت گرفت صورت پذیرد تا ازافتادن منطقه بدامن تغییرات مغشوش به مانند آنچه که در سال 1357-1979در ایران اتفاق افتاد جلوگیری بعمل آید .. در چنان صورتی موج اصلاحات در کشورهای عربی به قدرت گیری ” اخوان ” با مرکزیت ” اسلام سنی ” ومحوریت ” ترکیه ” و ” مصر ” و جمعیت چند صد میلیونی منجر می شود و جمعیت 100 میلیونی شیعه ای که ” خامنه ای ” با تکیه و ادعای رهبری آنها ” خود را رهبر مسلمین جهان ” می داند ، طبعا در مقابل آن جمعیت کثیر وزنی ندارد و ایران شیعه عملا از جهان اسلام به بیرون پرتاب خواهد شد . اگر بپذیریم که ” اردوغان ” سعی دارد خود را در مرکزیت یک “پان اسلامیسم ” با محوریت “اسلام سنی ” قرار دهد ، انگاه براحتی میتوانیم به علت نگرانی ” خامنه ای ” از هر حرکتی که به تقویت موضع ” اخوان ” و ” اردوغان ” بینجامد پی ببریم و شاید هم یکی از دلایل عدم تحرک ج.ا. در موضع قتل ” قاشقچی ” همین بوده است. نکته قابل توجه دیگر اینکه ” ترکیه” در این ” ویدیو ” بن سلمان را مورد نقد قرار می دهد که نتوانسته از گسترش نفوذ منطقه ای ج.ا. جلوگیری کند و این راامری منفی در کارنامه فعالیتهای وی قلمداد می کند5 ، ایا ترکیه می خواهد خود به پرچمدار جلوگیری از گسترش نفوذ منطقه ای ج.ا. تبدیل شود ؟ اردوغان ” فراتر از ” دولتمرد ” یک مسلمان معتقد به ” ایده های اخوان المسلمین ” است و بخاطر همین است که وی در سال 2017 سوگند یاد می کند که با تمام توان به قدرت گیری ” اخوان المسلمین “کمک خواهد کرد . رسانه های دولتی ترکیه مدتها پیش از قتل قاشقچی تبلیغات وسیع بنفع “اخوان ” و بر علیه بن سلمان وسیسی را دامن می زدند 6. پس وی در از دست دادن ” قاشقچی ” فقدان ” همرزمی پر قدرت ” را می بیند . شاید یکی از دلایل مهم تلاش ” بن سلمان ” برای اقدام به بازجویی وربودن ” قاشقچی ” که هواداری اش از ” اخوان ” بر کسی پوشیده نبود و شاید هم بخاطر اشتباهی در اجرای نقشه به قتل وی منجر شده همین موضوع بوده باشد
ترکیه در افق قدرت گیری ” اخوان المسلمین ” بدنبال چیست ؟
از زمان فروپاشی ” امپراطوری عثمانی ” و بعد ا ز قدرت گیری ” اتاتورک” رهبران سیاسی ترکیه هویت و احیای قدرت بر باد ر فته و گذشته خو د را در مدرنیزاسیون ، سکولاریزم و صنعتی شدن دیده و بدست آمدن این اهداف را در سیاستهای ” اروپا محوری ” دیدند ، ” ترکها بعد از نا امیدی از بحساب آمدن بعنوان بخشی از اروپا که برای آنان به معنای به حساب آمدن بعنوان بخشی از دنیای صنعتی و مدرن و کنده شدن از آسیا وخاورمیانه غیر صنعتی و عقب مانده بود و بعد از مواجه شدن با این موضع که غرب از انگیزه لازم برای صنعتی کردن یک کشور مسلمان بر خوردار نیست و همراه با گسترش آموزش و سوادو دانشگاه در میان اقشار فقیر و روستایی اکنون می خواهند هویت و قدرت خود را در اتصال به کشورهای اسلامی بیازمایند ، ” اردوغان” نماینده آن بخش از جمعیت ترکیه است که بنظر می رسد از اکثریت قاطعی هم برخوردار باشند است که به قدرتمند شدن ” ترکیه ” در نزدیکی به غرب ناامید شده و در نزدیکی به کشورهای اسلامی هویت و قدرت از دست رفته خود را می جویند .
نتیجه گیری :
-هر نوع حرکت اصلاحگرانه غیر دولتی در کشورهای عربی خاور میانه وحاشیه خلیج فارس تا مصر و شمال آفریقا بطور طبیعی به قدرت گیری ” اخوان المسلمین ” با ایدئولوژی ” اسلام گرایی سیاسی سکولار ” با محوریت مذهب سنی منجر خواهد شد . در صورت وقوع چنین حادثه ای اروپا ، بریتانیا ، ترکیه و قطر مدافع آن خواهند بود
– جمهوری اسلامی از چنین حرکاتی احساس خطر خواهد کرد چه اینکه این حرکت احتمالی با محوریت ” مذهب سنی ” خواهد بود ، وزن ، نقش و اثر مبارزات ادعایی ضد اسراییلی – ضد آمریکایی شیعی – فقاهتی با جمعیت ناچیز نسبت به جمعیت کثیر اهل سنت کمرنگ شده ودیگر توجهی را به خود جلب نخواهد کرد
-اخوان المسلمین ” دشمن عربستان اما رقیب جمهوری اسلامی است .
” عربستان سعودی ” دشمن قدرت گیری اخوان المسلمین است و دلیل آنهم روشن است چون اسلام اخوان و مرسی و اردوغان اسلام جمهوری است و طبیعتا با حاکمیت های مادام العمر در تضاد است . است و ” سعودی ” ها به همین خاطر باصرف میلیاردها دلار به سرنگونی ” مرسی ” کمک کرد ند و یا ” جمال قاشقچی ” را کشتند و ج.ا. در قدرت گیری ” اخوان ” رشد رقیبی را می بیند که می تواند بطور کامل شعارهای بسیار مهم شیعه فقاهتی را از دست وی بگیرد ، یعنی اگر ” اخوان المسلمین ” در مسیر قدرت گیری بیفتد ، در چنان شرایطی ج.ا. حفظ شرایط موجود و ماندن ” سعودی ها ” و ” حکومت های موروثی ” کشورهای عربی را در قدرت ، بیشتر به نفع خود خواهد دید ، به هر حال مواضع اصلی قدرت در ج.ا. یعنی ” بیت ” و ” سپاه ” در مرگ ” خاشقچی ” عربستان سعودی را محکوم نکردند ، این خود نشانگر مهمی بود .
کاوه فرزند ملت 
Leave a Reply